Romanisatie van cha, chai en thee
Verrassend genoeg is er weinig bekend binnen de theewereld over de romanisatie van theetermen. Redelijk verrassend gezien verwarde theehandelaren resulteren in verwarde consumenten. Doordat China veel heeft bijgedragen aan de bulk aan theekennis in de wereld, spelen ook veel romanisatieproblemen rondom het (standaard)mandarijn, alhoewel Japans en Koreaans hierbij ook een rol spelen.
| Hanyu Pinyin | Wade-Giles |
| dong ding | tung-ting |
| tie guan yin | tieh-kuan-yin |
| long jing | lung-ching |
| gong fu | kung-fu |
| puer | pu-erh |
| qing xin | chin-hsin |
| bi luo chun | pi-lo-chun |
Romanisatie?
Romanisatie verwijst naar de transliteratie van elk schrift naar het Latijnse alfabet. Het is belangrijk het verschil te begrijpen tussen transliteratie en vertaling. Transliteratie is het omzetten van hoe iets gezegd wordt van de ´onbekende´ taal naar de eigen taal. Vertaling geeft een woord in onze eigen taal dat hetzelfde betekend als het woord in de andere taal. De talen het Chinees, Japans en Zuid-Koreaans zijn opgebouwd uit karakters die een gesproken woord(deel) vertegenwoordigen – we romaniseren deze talen door de gesproken woord(deel)en uit te drukken met het Latijnse alfabet.
Cha, chai & thee
Als voorbeeld neem ik 茶, het Chinese en Japanse karakter dat vertaalt tot thee in het Nederlands. De Chinezen en Japanners spreken het woord echter niet hetzelfde uit als ons, ze hebben een ander woord voor thee. Hun woord voor thee bestaat niet in het Nederlands. De manier om hun uitspraak van 茶 in het Latijnse alfabet uit te drukken is cha. 茶 vertaalt dus tot thee en translitereert tot cha met het Latijnse alfabet.
De meeste woorden die in de theewereld rondzingen zijn op een van de volgende drie manieren geromaniseerd:
- via een standaard romanisatiesysteem (yeah, helemaal goed!)
- via een ouder, niet standaard romanisatiesysteem (updaten!)
- vluchtige transliteratie door handelaren voordat een romanisatiesysteem bestond, vaak op basis van een plaatselijk dialect (veel verwarring!)
Terug naar ons voorbeeld 茶. Het zal je misschien zijn opgevallen dat veel talen een woord hebben voor 茶 die als cha klinken en veel talen die een woord hebben voor 茶 die als thee klinken. Waar komt het woord thee vandaan? Vanzelfsprekend zijn er veel verschillende dialecten in het Chinees. Te is het woord voor cha, in het zuidelijke Fujian dialect Amoy. Tijdens de intensieve handel op dit gebied wordt aangenomen dat de Nederlandse en Engelse handelaren in hun eigen taal opschreven wat ze hoorden, waardoor thee en cha zijn ontstaan.
China & Hanyu pinyin
Hanyu pinyin, letterlijk “Chinese taal transcriptie”, werd de internationale standaard voor romanisatie van het Standardmandarijn in 1982. Voor 1982 was Wade-Giles de primaire methode van romanistie. Ondanks dat Hanyu Pinyin de de facto standaard is, zijn er nog steeds veel woorden vanuit vluchtige transliteratie of geromaniseerd via het Wade-Giles syteem in gebruik.
| Transliteratie | Hanyu Pinyin |
| souchong | xiao zhong |
| lapsang souchong | zheng shan xiao zhong |
| keemun | qimen |
| oolong | wulong |
| bohea | wuyi |
| pouchong | baozhong |
| hyson | xi chun |
Veel gebruikte theetermen: Hanyu pinyin vs. Wade-Giles
Veel variatie in spelling kan worden toegewezen aan het wisselend gebruik van de hanyu pinyin en Wade-Giles methodes. Een aantal veelvoorkomende woorden waarbij we Wade-Giles als methode is in de tabel hiernaast terug te zien.
Vluchtige transliteratie van Chinese woorden rondom thee
Ook vandaag nog ontstaat er nog veel verwarring door de vluchtige transliteraties, soms van toepassing op erg bekende woorden. Naast dat oolong hier een goed voorbeeld van is, “oolong” is de transliteratie van “wulong”, geldt dit ook voor bijvoorbeeld Peking (Bejing), Kanton (Guangzhou), Nanking (Nanjing) en Shinkiang (Xinjiang). Het is onwaarschijnlijk dat dergelijke woorden snel uit het dagelijkse gebruik verdwijnen.