Cafeïnevrije thee, gedecafeïneerde & decaf thee

Thee zetten we van gedroogde bladeren van de Camellia sinensis. En om maar meteen met de deur in huis te vallen: theebladeren bevatten cafeïne.

Zo bevatten ongedroogde, net geplukte jonge theebladeren - op basis van het drogestofgewicht - ongeveer 4% cafeïne. Dus wat doe je dan als je voor het slapen gaan een kopje thee wilt drinken of als je gevoelig bent voor cafeïne?

Juist, dat is waar cafeïnevrije thee om de hoek komt kijken. De meeste mensen denken dat decaf thee betekent dat de thee geen cafeïne bevat.

Wat de meeste mensen niet weten – ten eerste of dat waar is, maar ook hoe thee gedecafeïneerd wordt, welke methodes gebruikt worden voor cafeïne-extractie en wat dat betekent voor jouw gezondheid. In dit artikel vertellen we je hoe cafeïnevrije thee wordt gemaakt en wat dat voor jou betekent.

Wat is decaf thee?

Gedecafeïneerde thee – afgekort tot decaf thee – betekent simpelweg dat er ‘nagenoeg’ geen cafeïne meer in de thee zit. Dit kan belangrijk zijn voor mensen die gevoelig zijn voor cafeïne of als je nog even wilt genieten van een kopje thee voor het slapen gaan.

Bij overgevoeligheid of bij een te grote inname van cafeïne, kunnen klachten ontstaan. Zo kan de slaapcyclus onderbroken worden en zelfs bijwerkingen optreden. Denk aan misselijkheid, maagklachten, zuurbranden en migraine.

We zeggen met klem ´nagenoeg´, want cafeïne kan namelijk nooit volledig uit de theebladeren worden geëxtraheerd. Er blijft dus altijd een kleine hoeveelheid cafeïne achter. Meestal minder dan 2%, wat gewoonlijk neerkomt op minder dan 2 mg per kopje.

Alle soorten thee kunnen cafeïnevrij worden gemaakt, alhoewel zwarte thee, oolong thee en groene thee van de Camellia sinensis-plant de populairste en meest verkrijgbare soorten zijn.

Dan nog een belangrijk onderscheid. Gedecafeïneerde thee en cafeïnevrije thee zijn niet hetzelfde. Gedecafeïneerde thee wordt gemaakt van echte theebladeren, cafeïnevrije thee niet.

Zoomen we even op in.

Gedecafeïneerde thee versus cafeïnevrije thee

Hoewel deze twee termen vaak door elkaar worden gebruikt, is er een belangrijk verschil tussen gedecafeïneerde thee en cafeïnevrije thee. Cafeïnevrije thee bevat namelijk, van nature, geen enkele hoeveelheid cafeïne, terwijl gedecafeïneerde thee cafeïne bevat heeft die later via cafeïne-extractie is verwijderd.

Cafeïnevrije theeën bevatten om te beginnen geen cafeïne dankzij hun natuurlijke samenstelling. Cafeïnevrije theeën zijn meestal kruidentheeën of tisanes zoals rooibos, lavendelthee, kamillethee en muntthee. Cafeïnevrije kruidenthee zoals rooibos is een populaire infusie voor het slapen gaan.

Gedecafeïneerde thee onderscheidt zich van nature cafeïnevrije thee dus, omdat deze nog sporen van cafeïne bevat. Gewoonlijk bevat gedecafeïneerde thee nog zo’n 2 milligram cafeïne, omdat het proces van cafeïnevrij maken niet alles kan verwijderen.

De hoeveelheid cafeïne hangt af van de methode die voor het cafeïnevrij maken wordt gebruikt, en van de kwaliteitsnormen van het bedrijf dat de cafeïne uit de thee verwijdert.

Hoe wordt cafeïne-extractie bij thee toegepast?

De thee-industrie gebruikt 3 belangrijke methoden om cafeïne uit theebladeren te verwijderen. Theemakers kiezen over het algemeen voor de CO₂-, ethylacetaat- of methyleenchloridemethode, en bij uitzondering wordt ook de Zwitserse watermethode gebruikt.

Tijdens de cafeïne-extractie worden onder andere chemische oplosmiddelen, CO₂ en water gebruikt. Elke methode werkt een beetje anders en heeft een ander effect op de smaak en consistentie van de gedecafeïneerde thee.

Van de 3 methodes voor cafeïne-extractie gaat onze voorkeur uit naar de eerst genoemde, de CO₂ methode.

Zoals je zult lezen is het met afstand de duurste cafeïne-extractie methode. Het is daarentegen ook de veiligste vorm. Bovendien – en bijna net zo belangrijk - is de superkritische vloeistofextractie of CO₂ methode het beste voor het behouden van smaak en gezondheidsvoordelen.

Volgens thee-experts behoudt thee die met de CO₂-methode wordt gedecafeïneerd, 92 procent van zijn polyfenolen (antioxidanten).

Vergeleken met de ethylacetaatmethode cafeïne-extractie methode – waarbij slechts 18 procent polyfenolen blijven behouden – is dat behoorlijk.

Verder is de CO₂-decaffeïneringsmethode zeer geschikt omdat de CO₂ voor ongeveer 99% wordt gefilterd en gerecycleerd en zeer weinig CO₂ in de atmosfeer terecht komt.

We hebben 3 (of 4) belangrijke methoden om cafeïne uit theebladeren te verwijderen hieronder verder uitgewerkt. Lees ze door en vorm je eigen mening.

CO₂ methode (koolstofdioxide)

Eigenlijk is CO₂ de meest natuurlijke van de drie belangrijkste decafeïneringsmethoden. Deze methode is ook het meest effectief voor het behoud van smaakprofiel tijdens het proces van cafeïne-extractie, zonder de mogelijke voordelen voor de gezondheid aan te tasten.

Deze methode is niet schadelijk voor de mens maar over het algemeen is de methode wel duurder.

Tijdens de superkritische vloeistofextractie of CO₂ methode worden de theebladeren onderworpen aan hoge druk en hoge temperaturen totdat het koolzuurgas de zogenaamde superkritische toestand bereikt.

Op dit punt verandert het koolstofdioxide in een oplosmiddel en trekt het de cafeïne moleculen in de bladeren aan.

De smaakmoleculen in de bladeren zijn groter dan de koolstofdioxide- en cafeïnemoleculen, en worden daarom niet beïnvloed door deze cafeïne-extractie-methode.

Omdat CO₂ een natuurlijk voorkomend element is, is het de meest milieuvriendelijke methode omdat er geen chemische oplosmiddelen worden gebruikt.

Maar de methode is ook duurder om thee met deze methode te decafeïneren. Fabrikanten die CO₂ gebruiken geloven dat deze methode de natuurlijke smaak van thee het beste behoudt. Toch is het niet de meest populaire decafeïneringsmethode, voornamelijk vanwege de kosten.

Ethylacetaat

Het verwijderen van cafeïne door middel van ethylacetaat wordt vaak aangeduid als "natuurlijk cafeïnevrij", omdat ethylacetaat als chemische stof van nature voorkomt in theebladeren. Omdat het beperkt giftig is en minder kost dan alternatieve methoden, is dit een populair proces. Helaas us ook bekend is dat het smaakprofiel van de gedecafeïneerde thee kan veranderen.

Voor de ethylacetaatmethode worden de theebladeren geweekt in ethylacetaat om de cafeïne te verwijderen.

Nadat de cafeïne is verwijderd, is het bijna onmogelijk om het ethylacetaat uit de losse theebladeren te verwijderen. Dit resulteert in een veranderde smaak die vaak wordt omschreven als een chemische of bittere smaak.

De term ‘natuurlijk’ wordt gebruikt omdat ethylacetaat van nature voorkomt in veel vruchten. Ethylacetaat is echter niet zo onschuldig, want het wordt ook gebruikt in onder meer nagellakremover. Hoewel het van nature voorkomt, wordt het gebruikte ethylacetaat vaak chemisch vervaardigd.

Dichloormethaan of methyleenchloride

Het volgende decafeïneproces dat veel gebruikt wordt, maakt gebruik van methyleenchloride. Deze methode is vergelijkbaar met die van ethylacetaat, maar er wordt een andere chemische stof gebruikt om de cafeïne te extraheren.

Bij thee die met deze cafeïne-extractie wordt gedecafeïneerd, blijft het natuurlijke smaakprofiel beter behouden dan bij thee die met ethylacetaat wordt gedecafeïneerd.

Bij deze methode worden de theebladeren ondergedompeld in methyleenchloride. De cafeïne moleculen binden zich aan de chemische stof en worden verwijderd. Vervolgens worden de aroma's en oliën in het water aan de thee teruggegeven. 

Methyleenchloride is ook bekend als dichloormethaan, en is de meest controversiële decafeïneringsmethode. Methyleenchloride wordt namelijk niet alleen gebruikt om thee te decafeïneren, maar ook in industriële processen.

Denk aan middelen het afbijten van verf, de farmaceutische industrie, de productie van verfverwijderaars, het reinigen en ontvetten van metaal, de productie van kleefstoffen en de productie van polyurethaanschuim.

Er kunnen het proces nog steeds resthoeveelheden methyleenchloride in de thee achterblijven. Dichloormethaan is een chemische stof die in verband wordt met schade voor het lichaam.

Sommige landen verbieden de invoer van thee die met deze methode van cafeïne-extractie is vervaardigd dan ook.

In het Verenigd Koninkrijk echter is methyleenchloride veruit de populairste methode en wordt het gebruikt in 99% van de gedecafeïneerde theeën.

Voorstanders van methyleenchloride geloven dat de methyleenchloride-methode de beste smaak biedt en dat meer van de oorspronkelijke theesmaak behouden blijft dan bij andere methoden.

Zwitserse watermethode

Tot slot nog de Zwitserse watermethode. Deze methode wordt echter meestal gebruikt voor het cafeïnevrij maken van koffiebonen, alhoewel er nog enkele theefabrikanten deze gebruiken voor cafeïne-extractie.

Voor de Zwitserse methode worden de theebladeren geweekt in water, dat vervolgens door een koolstoffilter wordt geleid om de cafeïne te verwijderen. Het water wordt vervolgens weer aan de theebladeren toegevoegd. De watermethode resulteert vaak in waterige smaken en behoudt niet goed de kracht van bijvoorbeeld zwarte ontbijtthee of andere krachtige theeën.

Is decaf thee net zo gezond als gewone thee?

Een van de meest gestelde vragen voordat mensen overstappen op gedecafeïneerde thee is of ze nog wel van de voordelen van thee profiteren.

Zoals je inmiddles hebt gelezen hangt dit ten eerste samen met de methode van cafeïne-extractie. Door het decafeïneringsproces verdwijnt echter niet alleen de cafeïne, maar ook een deel van de polyfenolen en sommige antioxidanten.

Dat betekent echter niet dat gedecafeïneerde thee niet meer de moeite waard is. Ja, bepaalde niveau’s aan actieve inhoudsstoffen nemen af, maar verdwijnen gelukkig niet volledig. Deze komen zelfs na cafeïne-extracte nog steeds in grote hoeveelheden aanwezig.

Kan elke thee cafeïnevrij gemaakt worden?

In feite is elke thee – gedroogd blad van de Camellia sinsensis – te decafeïneren. Zolang er maar cafeïne aanwezig is kan een cafeïne-extractie methode worden toegepast.

Het verwijderen van cafeïne uit thee met bijvoorbeeld de CO₂ methode vereist niet alleen behoorlijke machines (zeer kostbare apparatuur) maar neemt ook aanzienlijke hoeveelheden energie tijdens het proces. Dit maakt het ten eerste een behoorlijke investering en ten tweede een duur proces.

Samen genomen is het niet rendabel om kleinere batches van speciale thee te decafeïneren. Alleen de meest gangbare soorten komen dan ook in aanmerking voor cafeïne-extractie. Meestal zijn dit zwarte en groene theeën, die aangeboden kunnen worden "zoals ze zijn", een cafeïnevrije variant van een al bestaande theesoort. Denk aan producten als Decaf Ceylon, Decaf Darjeeling of Decaf Sencha.

De kans is dan ook zeer klein dat premium thee met een beperkte productie, zoals onze Silver Needle of Gyokuro eenzelfde proces ondergaan. Deze producten zijn al vrij duur van zichzelf en kennen tegelijkertijd een beperkte vraag. De theeën spreken namelijk maar een klein van de theedrinkers aan. Het maken van een duurdere cafeïnevrije versie voor een nog kleinere groep is zowel onbetaalbaar als behoorlijk inefficiënt.

Thee met de minste en de meeste cafeïne?

Welke thee heeft de minste (of meeste) cafeïne? Op zijn zachtst gezegd is dat een makkelijke vraag met een ingewikkeld antwoord.

De complexiteit van het antwoord ligt vooral in de stappen die na de groei van het blad plaats vinden. Tijdens de groei, pluk en verdere verwerking, en het zetten van de thee, ontstaan zo veel variabelen dat een eenduidig antwoord niet is te geven.

Zo hangt bijvoorbeeld de hoeveelheid cafeïne die van dat blad in je theekop terechtkomen af van het type theeplant, de leeftijd van het blad, de trektijd en de watertemperatuur tijdens het trekken.

Maar je leest het al, zelf heb je dus ook een behoorlijke invloed op de mate van cafeïne die je inneemt.

Tenzij een cafeïneteller wordt gebruikt (bestaat dit?) is het onmogelijk door de complexiteit van de variabelen, de exacte hoeveelheid cafeïne per theekopje te bepalen.

In het algemeen kun je een aantal vuistregels gebruiken om de hoeveelheid cafeïne in je thee in te schatten. Denk aan laag tot hoog, niet het aantal mg.

De vuistregels:

• Geen enkele thee van de plant Camellia sinensis is cafeïnevrij; zelfs gedecafeïneerde thee bevat een kleine hoeveelheid cafeïne.
• Wanneer de door ons aanbevolen zethoeveelheid wordt gebruikt, bevat elke theesoort (zwarte, groene, oolong, witte en pu-erh) minder cafeïne dan koffie.
• Groene thee gezet met water van 70-80 graden bevat over het algemeen minder cafeïne dan zwarte, oolong, witte en pu-erh thee. Omdat tijdens het trekken een lagere watertemperatuur wordt gebruikt, wordt er minder cafeïne aan het theeblad onttrokken.
• Binnen de theesoort groene thee heeft Hojicha de reputatie minder cafeïne te bevatten dan andere groene theeën vanwege de unieke brandtechniek die deel uitmaakt van het productieproces.
• Bladgroote ten slotte. Hoe groter het theeblad, hoe minder groot het raakvlak met het hete water is des te minder cafeïne wordt er afgegeven. Hoe kleiner het theeblad echter, des te sneller vindt extractie plaats van zowel smaak als cafeïne.

Thuis cafeïne extraheren uit thee

Er wordt in verschillende boeken en talrijke artikelen op het web gesuggereerd dat dat de meeste cafeïne tijdens de eerste 30 seconden van het trekken vrijkomt.

Een DHZ mini-versie van de Zwitserse methode wordt dan aangeraden om cafeïne te verwijderen. Deze mini-versie werkt als volgt:

• doe kokend water bij je theebladeren
• zwiep het zo’n 10 tot 30 seconden rond
• gooi het aftreksel weg (niet de bladeren!)

Deze methode zou er toe moeten leiden dat je het grootste deel van de cafeïne zo hebt verwijderd. De beweringen lopen uiteen van de 50-80%.

Wetenschappelijk onderzoek (zie bijvoorbeeld het boek Too Easy to be True: De-bunking the At-Home Decaffeination Myth) wijst echter uit dat een infusie een trektijd van 3 minuten nodig heeft om 45-70% van de cafeïne uit de theebladeren te halen.

Het blijkt dat na 30 seconden slechts iets meer dan 20% van de cafeïne is verwijderd! Wil je meer cafeïne-extraheren? Schroef dan de zettijd op.

Na 3 minuten zou ca. 40% en na 8 minuten 70% van de cafeïne verwijderd zijn. Na 8 min. vlakt de verhouding cafeïne-extractie/tijd verder af.

Langer dan 8 minuten zorgt dus zeer beperkt voor minder cafeïne.

Even los van de mate van cafeïne en denk nog even aan het grootste nadeel van de Zwitserse methode. Als je je thee zo lang moet laten trekken om de cafeïne te onttrekken is de kans zeer aannemelijk dat een (groot) verlies van smaak optreedt.

Just saying…

Hoe dan ook, als je een manier nodig hebt om je cafeïne-inname te verlagen, of als je een favoriete thee hebt die je niet cafeïnevrije kunt krijgen, dan kun je overwegen het thuis zelf te doen.

Ga dan als volgt te werk:

• Doe losse thee in een theefilter (bij voorkeur een papieren theefilter). Plaats de thee vervolgens in het theepot. Giet heet water over de thee. Gebruik net genoeg water om de blaadjes te bedekken.
• Laat 30-60 seconden minuut trekken, verwijder dan de thee en gooi het aftreksel weg. De thee dus niet weggooien!
• Doe dezelfde theeblaadjes opnieuw in vers water met de juiste temperatuur voor de te zetten thee en laat de aangeraden tijd trekken.

Zoals al aangegeven geeft deze methode geen (significant) cafeïnevrije thee en zal een (kleine) hoeveelheid cafeïne overblijven.

Verder kan de thuis cafeïne-extractiemethode de smaak en het aroma van de thee verzwakken.

Witte thee heeft geen (of heel weinig) cafeïne

In het algemeen wordt altijd aangenomen dat witte thee onderaan de ladder staat qua hoeveelheid cafeïne. Ik ben bang dat dit niet helemaal waar is. Ook hier zitten namelijk nuances.

Even een stapje terug.

Zoals je weet wordt voor hoge kwaliteitsthee altijd de knop gebruikt, gaan we een stapje naar beneden dan gaan we naar de knop en de eerste bladeren.

Two leaves and bud.

Je kent het wel.

Wat we ook weten is dat het deel van de plant wat gebruikt wordt voor de thee, verschilt in de mate van cafeïne.

Dat zit zo. Cafeïne is een natuurlijk insecticide. De cafeïne heeft de neiging een hogere concentratie in nieuwe plantaanwas (bijv. nieuwe scheuten) te kennen. Dit beschermt de plant bijvoorbeeld tegen insecten die de tere scheuten en jonge bladeren zouden kunnen opeten.

Bij analyse van de verschillende plantdelen blijken de volgende cafeïne percentages:

• Knop - 6,3%
• Eerste blad - 4,6%
• Tweede blad - 3,6%
• Derde blad - 3,1%
• Vierde blad - 2,7%
• Bladsteel - 2,0%
• Twee blaadjes en een knop - 4,2%

Nu even terug naar de witte thee. Voor pure witte thee worden vaak de beste kwaliteit theebladeren gebruikt. Dikwijls is dit alleen de knop of een knop-en-een-blad.

De mate van cafeïne zal daarmee aanzienlijk hoger liggen dan bij een sterke zwarte thee die gemaakt wordt van de hele stengel of het 2e-4e blad.

Heeft groene thee minder cafeïne dan zwarte thee?

Theesoorten kennen verschillende cafeïnegehaltes. Dus in essentie klopt het dat groene thee minder cafeïne bevat dan zwarte thee. Toch hebben meerdere onderzoeken aangetoond dat het ook weer niet klopt. En dat zit als volgt…

Alle theesoorten kennen een verschillend cafeïnegehalte, maar dit heeft niet zo zeer met de verwerkingsmethode te maken (wat dus witte thee, groene thee, zwarte thee, etc. onderscheiden).

De hoeveelheid cafeïne in de theebladeren wordt niet grotendeels bepaald door de essentie van een theesoort – een combinatie van de manier van pluk, pletten, stomen, bakken, rollen, oxideren, fermenteren en/of drogen. Tijdens deze stappen wordt in de basis geen of zeer weinig cafeïne gecreëerd of vernietigd.

Wat wel de mate van cafeïne beïnvloed is in de basis de theestruik zelf. Als een bepaalde theestruik bijvoorbeeld in Taiwan een oolong-thee met een zeer hoog cafeïnegehalte produceert, dan zou diezelfde struik ook een zwarte of groene thee met een zeer hoog cafeïnegehalte moeten geven.

Uit onderzoek blijkt dat het cafeïnegehalte van thee die op verschillende tijdstippen van het jaar van dezelfde plantage werden geplukt, sterk verschilde.

Het cafeïnegehalte hangt dus van andere zaken af, waaronder

• soort theestruik
• grondsoort
• gebruikte meststof (bv. stikstof als mest kan het cafeïnegehalte met 10% verhogen)
• het weer (veel regen, veel zon)
• seizoen waarin de bladeren worden geplukt

De enige uitzondering hierop is Hojicha. De manier van roosteren voor deze thee kan de cafeïne drastisch verminderen.