Tinctuur maken: met alcohol en kruiden tincturen maken

De oude Egyptenaren trokken al kruiden in alcohol. In feite een tinctuur dus. Het gebruik van tincturen is eeuwenoud. Een kruidentinctuur is dan ook een effectieve en langdurig te gebruiken kruidenpreparaat.

Zo is het bijvoorbeeld veel langer houdbaar dan een infusie (aftreksel of thee) of een decoct (afkooksel) en kan handig worden opgeborgen in je tas of medicijnenkast voor gemakkelijk gebruik.

In dit artikel leer je hoe je een tinctuur maakt, samen met de benodigdheden die je nodig hebt om te beginnen!

Maar eerst, wat is een tinctuur. Voordat je leert hoe je een tinctuur maakt, is het namelijk belangrijk om te weten wat een tinctuur is en wanneer je het wel / niet maakt.

Wat is een tinctuur?

Tincturen zijn kruidenpreparaten waarbij een extract is verkregen van de kruiden via een oplosmiddel – waarbij het oplosmiddel iets anders is dan water.

Met een oplosmiddel als alcohol, azijn of glycerine kan een groter spectrum van de hele plant geëxtraheerd worden.

Het bevorderd bovendien de houdbaarheid ook behoorlijk. Zo kan een tinctuur veel langer bewaard worden dan thee (lees: aftreksel) of een decoct (afkooksel).

Alcohol is vooral een uitstekend oplosmiddel dat een groot aantal planteneigenschappen extraheert en een gemakkelijke opname van de actieve inhoudsstoffen mogelijk maakt.

In dit artikel ligt de nadruk op enkelvoudige tincturen op basis van alcohol.

Tinctuur maken op basis van alcohol

Technisch gesproken is een tinctuur alleen een vloeibaar kruidenextract gemaakt met alcohol.

Ondanks de scherpe definitie schept dit toch verwarring.

Terwijl de term ‘tinctuur’ dus alleen slaat op ‘in alcohol’ wordt deze ook toegepast op andere vloeibare kruidenextracten met een ander oplosmiddel.

Andere mogelijkheden als oplosmiddel voor tincturen zijn glycerine en azijn.

Alcohol is per uitstek echter het meest gebruikte middel en zeer populair. Een van de grootste voordelen is dat alcohol als een uitstekend oplosmiddel voor veel fytochemicaliën werkt. Vooral die met een beperkte oplosbaarheid in water.

Net als andere extracten omzeilen tincturen de noodzaak om het kruid via de darm te verteren. De alcohol zorgt er juist weer voor dat ze gemakkelijk geabsorbeerd worden, wat dus een voordeel is ten opzichte van capsules, infusies en afkooksels.

Het is ook een uitstekend bewaarmiddel, zodat tincturen meerdere jaren (2-5 jaar, afhankelijk van het alcoholpercentage) houdbaar zijn.

Benodigdheden voor tincturen maken

Uiteraard ben je wat spullen nodig op aan de slag te gaan. Gelukkig zijn het er niet al te veel. De benodigdheden nodig om een tinctuur te maken (je bent niet alles in 1 x nodig).

• Goed afsluitbare pot met brede opening (bv. grote jampot)
• Droge of verse kruiden
• Wodka, jenever, whisky of oid met een hoge proof*
• Vijzel en een scherp mes
• Kaasdoek, neteldoek of koffiefilters
• Rubberen band of elastiek
• Trechter
• Flesjes met goed sluitende dopjes
• Labels
• Tincturen maken kost tijd!

*Proof – of beter alcoholische proof - is een maat voor de hoeveelheid ethanol in een alcoholische drank. Het bedraagt ca. tweemaal het alcoholpercentage. Preciezer is de verhouding tot het alcoholpercentage overigens ca. 7:4, dat wil zeggen dat 70° proof overeenkomt met 40% alcohol. Bijvoorbeeld, alcoholpercentage van 100% is ca. 190 proof.

We gebruiken een 190-proof alcohol (100% oftewel pure alcohol) voor de verse planten en 80-100 proof alcohol (45-55% alcohol) voor gedroogde plantdelen.

Kruiden kiezen voor het maken van een tinctuur

Denk eerst na over de werking of energie van het kruid dat je gebruikt, naast eventuele voorzorgsmaatregelen of contra-indicaties.

Als je een medische aandoening hebt, farmaceutische medicijnen gebruikt of zwanger bent, raadpleeg dan eerst je arts voordat je kruiden gaat gebruiken.

Voor de traditionele methode van tinctuur zijn goede kruiden om te proberen, de ‘zachtere kruiden’. Denk aan kamille, goudsbloem, paardenbloem, klis, echinacea-wortel, zwarte vlierbes, venkel, meidoorn, lavendel, moerasspirea, moerasbloem, passiebloem, slaapmutsje en sint-janskruid.

Bezint eer ge begint…

Stel jezelf daarom enkele vragen voordat je de kruiden kiest. Kies niet zo maar wat. Zoek je bijvoorbeeld…

• Wilt je iets dat kalmerend werkt?
• Om ziekte te voorkomen?
• Heb je een medische aandoening of gebruik je geneesmiddelen?
• Ben je allergisch voor bepaalde planten of plantenfamilies?

Een andere factor waarmee je rekening moet houden bij het kiezen van kruiden is de oplosbaarheid. Alcohol kan eigenschappen als alkaloïden, suikers, enzymen, essentiële oliën, mineralen en vitaminen extraheren, maar slaat slijmstoffen zoals bij heemstwortel (infusie met koud water is de beste methode voor heemstwortel).

Als je eenmaal een kruid in gedachten hebt voor het maken van tinctuur, kun je deze online kopen of rechtstreeks uit je tuin plukken.

Hoe maak je een tinctuur?

Eindelijk… we gaan aan de slag. Om tincturen te maken van zowel verse als gedroogde kruiden kun je eenvoudig de volgende stappen doorlopen.

1. Ontdoe eerst de verse of gedroogde kruiden van de plantdelen die je niet gaat gebruiken. Als je vers gegraven wortels gebruikt, was en maak ze dan eerst schoon.
2. Hak verse kruiden fijn en gebruik een vijzel om de raakoppervlaktes bij gedroogde kruiden te vergroten. Doe de kruiden in een schone, droge pot met een wijde opening.
3. Giet de gekozen alcohol met het juiste proof over de kruiden tot deze ca. een centimeter hoger staat dan de kruiden. Droge kruiden kunnen de vloeistof absorberen, dus controleer en voeg zo nodig alcohol toe.
4. Dek goed af. Draai het deksel er bijvoorbeeld op en bewaar de pot op een donkere koele plek. Laat deze 4-6 weken trekken.
5. Belangrijk om elke 2-3 dagen de pot te schudden. Houd verder het in de gaten om er zeker van te zijn dat alle kruiden nog ondergedompeld in de alcohol zijn.
6. Zodra de tijd verstreken is, span je een kaasdoek over de bovenkant van een schone kom. Zet deze vast met het rubberbandje of elastiek.
7. Zeef het mengsel door het langzaam over de kaasdoek te gieten. Werk altijd met schone handen. Vouw de doek daarna op en pers deze door sterk te knijpen. Zo halen we nog elk beetje mogelijke vloeistof uit de kruiden.
8. Laat het extract een nacht staan zodat kan bezinken. Zeef de volgende dag opnieuw. Gebruik eventueel een fijner filter zoals filterpapier.
9. Ten slotte gaan we in potjes of flesjes doen. Gebruik hiervoor de trechter en een flexibele hevelslang zodat we het in over kunnen hevelen in de voor-geëtiketteerde, bruine tinctuurflesjes kunnen doen. Belangrijk om ze desalniettemin uit het licht te bewaren.

Verschillende methodes voor het maken van tincturen

We hebben tot nu toe de traditionele methode gebruikt in ons stappenplan. Een tinctuur kan echter op twee manieren worden gemaakt: via de traditionele methode en de standaardmethode.

Traditionele methode

De traditionele methode is de eenvoudigste methode om kruidentinctuur te maken. Het is wat je gemakkelijk thuis kan doen.

De traditionele methode is eenvoudig en gemakkelijk uit te voeren, omdat er geen geavanceerde wiskunde, metingen of apparatuur voor nodig is. Er zijn alleen kruiden, een glazen pot met brede mond met een goed sluitend deksel, oplosmiddel en kaasdoek nodig.

Omdat er geen metingen worden verricht, levert de traditionele methode inherent variabele resultaten op qua verhouding en sterkte. Deze variabiliteit is het grootste nadeel. De sterkte van op het oog gelijke tincturen verschilt daardoor. Die van de buurman of -vrouw kan wel veel of juist minder krachtig zijn.

Er is een inherent gebrek aan consistentie, evenals onzekerheid die ontstaat over de dosering. Immers, de exacte concentratie is onbekend. Dit kan op zijn beurt weer leiden tot te lage of te hoge tinctuursterktes, wat weer leidt tot ofwel een ontoereikende extractie van de actieve inhoudsstoffen, ofwel een overmatig, onnodig gebruik van alcohol in een tinctuur.

Veel mensen denken misschien dat de traditionele methode van lage kwaliteit is omdat ze te gemakkelijk is, maar dit is niet juist.

Standaardmethode

De standaardmethode– oftewel de gewogen methode, is een veel complexere maar nauwkeurige manier voor het maken van tincturen.

De standaardmethode wordt beschouwd als een meer "wetenschappelijke" benadering om tinctuur te maken, omdat betrouwbare metingen gedaan kunnen worden met behulp van wiskundige vergelijkingen, meetinstrumenten en extractieapparatuur. Door deze consistente aanpak is het waarschijnlijker dat de kwaliteit van de kruidenproducten elke keer consistent is.

De gewogen methode is tot stand gekomen om te garanderen dat kruidenbereidingen, oftewel medicijnen, voortaan in standaard sterktes beschikbaar waren. Zo konden dokteren en artsen er vanuit konden gaan dat alle medicijnen in eenzelfde dosering voorgeschreven konden worden.

Bij de gewogen methode werken we met de volgende stelregels:

• Hoeveelheid niet-giftige gedroogde planten is 20 gram / 100 ml tinctuur zijn (1:5 g/v*)
• Hoeveelheid giftige gedroogde planten is 10 gram / 100 ml tinctuur (1:10 g/v)
• Hoeveelheid verse planten is 50 gram / 100 ml tinctuur, (1:2 g/v)
• De sterkte van het oplosmiddel alcohol is 190-proof alcohol

*De afkorting g/v staat voor gewicht per volume. We meten dus bij het maken van tinctuur 2 verschillende eenheden: gewicht als het om de planten gaat en inhoud als het om het oplosmiddel gaat. Waarom dat is? Omdat we er grofweg vanuit kunnen gaan dat een liter vloeistof ongeveer een kilo weegt. Dus als we een 1:5 g/v tinctuur maken en we gaan 40 gram plantmateriaal gebruiken, hebben we 5×40=200 gram menstruum nodig. Dat staat gelijk aan 200 ml menstruum.

Binnen het professionele werkveld wordt de voorkeur aan gewogen methode gegeven, omdat het giswerk bij het maken van tincturen wegvalt, en dus de consument veiliger en gemakkelijker kan doseren.

Recepten: Verschillende kruidentinctuur maken (traditionele manier)

Om je niet met lege handen te laten staan delen we zes recepten voor het maken van je eigen kruidentincturen. Zodat je thuis zelf kunt genieten van de geneeskrachtige kracht van kruiden. Kruidentincturen zijn een oude en effectieve manier om de helende eigenschappen van kruiden te benutten. Door het weken van plantenmateriaal in alcohol of een ander oplosmiddel, kun je de actieve bestanddelen extraheren en concentreren. Deze tincturen kunnen intern worden ingenomen of extern worden gebruikt voor hun therapeutische voordelen. Ze zijn niet alleen lang houdbaar, maar bevatten ook een breed scala aan plantaardige verbindingen. 

1. Brandnetel tinctuur maken

• Benodigdheden: Droge brandnetelbladeren of brandnetelwortel, alcohol (bij voorkeur wodka of brandewijn), glazen pot met deksel, zeef, donkere fles voor opslag.
• Stappenplan: Vul een glazen pot voor ongeveer 1/3 met droge brandnetelbladeren of brandnetelwortel. Giet voldoende alcohol over de kruiden totdat ze volledig bedekt zijn. Sluit de pot goed af en laat het mengsel minstens vier tot zes weken op een koele, donkere plaats staan voor de extractieperiode. Schud de pot regelmatig om de extractie te bevorderen. Na de extractieperiode zeef je de vloeistof en giet je het in een donkere fles voor opslag.
• Tijdsduur: Het maken van brandneteltinctuur duurt ongeveer vier tot acht weken.

Neem voor brandnetelbladeren zo'n 4 weken in acht. Voor het tincturen maken van brandnetelwortelis 6-8 weken geschikter.

2. Kamille tinctuur maken

• Benodigdheden: Gedroogde kamillebloemen, alcohol (bij voorkeur wodka), glazen pot met deksel, zeef, donkere fles voor opslag.
• Stappenplan: Vul een glazen pot voor ongeveer 1/3 met gedroogde kamillebloemen. Giet voldoende alcohol over de bloemen totdat ze volledig bedekt zijn. Sluit de pot goed af en laat het mengsel ongeveer vier weken op een koele, donkere plaats staan voor de extractieperiode. Schud de pot regelmatig om de extractie te bevorderen. Na de extractieperiode zeef je de vloeistof en giet je het in een donkere fles voor opslag.
• Tijdsduur: Het maken van kamillebloementinctuur duurt ongeveer vier weken.

3. Kurkuma tinctuur maken

• Benodigdheden: Gedroogde kurkumawortel, alcohol (bij voorkeur wodka), glazen pot met deksel, zeef, donkere fles voor opslag.
• Stappenplan: Vul een glazen pot voor ongeveer 1/3 met gedroogde kurkumawortel. Giet voldoende alcohol over de wortel totdat deze volledig bedekt is. Sluit de pot goed af en laat het mengsel minstens zes tot acht weken op een koele, donkere plaats staan voor de extractieperiode. Schud de pot regelmatig om de extractie te bevorderen. Na de extractieperiode zeef je de vloeistof en giet je het in een donkere fles voor opslag.
• Tijdsduur: Het maken van kurkumaworteltinctuur duurt ongeveer zes tot acht weken.

4. Lavendel tinctuur maken

• Benodigdheden: Gedroogde lavendelbloemen, alcohol (bij voorkeur wodka), glazen pot met deksel, zeef, donkere fles voor opslag.
• Stappenplan: Vul een glazen pot voor ongeveer 1/3 met gedroogde lavendelbloemen. Giet voldoende alcohol over de bloemen totdat ze volledig bedekt zijn. Sluit de pot goed af en laat het mengsel minstens vier weken op een koele, donkere plaats staan voor de extractieperiode. Schud de pot regelmatig om de extractie te bevorderen. Na de extractieperiode zeef je de vloeistof en giet je het in een donkere fles voor opslag.
• Tijdsduur: Het maken van lavendelbloemtinctuur duurt ongeveer vier weken.

5. Paardenbloem tinctuur maken

• Benodigdheden: Gedroogde paardenbloembloemen, paardenbloemwortel of paardenbloemblad, alcohol (bij voorkeur wodka), glazen pot met deksel, zeef, donkere fles voor opslag.
• Stappenplan: Vul een glazen pot voor ongeveer 1/3 met gedroogde paardenbloembloemen, paardenbloemwortel of paardenbloemblad (kies een of meerdere delen). Giet voldoende alcohol over de kruiden totdat ze volledig bedekt zijn. Sluit de pot goed af en laat het mengsel minstens vier tot zes weken op een koele, donkere plaats staan voor de extractieperiode. Schud de pot regelmatig om de extractie te bevorderen. Na de extractieperiode zeef je de vloeistof en giet je het in een donkere fles voor opslag.
• Tijdsduur: Het maken van paardenbloemtinctuur duurt ongeveer vier tot acht weken.

Neem voor paardenbloemblad en paardenbloembloesem zo'n 4 weken in acht. Voor het tincturen maken van paardenbloemwortel is 6-8 weken geschikter.

6. Salie tinctuur maken

• Benodigdheden: Gedroogde salieblaadjes, alcohol (bij voorkeur wodka), glazen pot met deksel, zeef, donkere fles voor opslag.
• Stappenplan: Vul een glazen pot voor ongeveer 1/3 met gedroogde salieblaadjes. Giet voldoende alcohol over de blaadjes totdat ze volledig bedekt zijn. Sluit de pot goed af en laat het mengsel minstens vier weken op een koele, donkere plaats staan voor de extractieperiode. Schud de pot regelmatig om de extractie te bevorderen. Na de extractieperiode zeef je de vloeistof en giet je het in een donkere fles voor opslag.
• Tijdsduur: Het maken van saliebladtinctuur duurt ongeveer vier weken.

Alchohol voor tincturen

Als je alcohol koopt voor het maken van tincturen, zijn er een aantal dingen waar je op moet letten:

1. Alcoholgehalte: Kies voor alcohol met een hoog percentage, idealiter tussen de 40% en 60%. Dit zorgt ervoor dat het oplosmiddel effectief is in het extraheren van de actieve bestanddelen van de kruiden.

2. Type alcohol: Gebruik bij voorkeur pure en ongeparfumeerde alcohol, zoals wodka, brandewijn of pure graanalcohol. Vermijd alcohol met toegevoegde smaakstoffen, kleurstoffen of zoetstoffen, omdat deze de kwaliteit en potentie van de tinctuur kunnen beïnvloeden.

3. Kwaliteit: Kies altijd voor hoogwaardige alcohol van een betrouwbare bron. Controleer de reputatie en kwaliteit van de fabrikant of leverancier om ervoor te zorgen dat je een veilig en geschikt product gebruikt.

4. Etikettering: Controleer of de alcohol geschikt is voor consumptie en geschikt is voor het maken van tincturen. Lees de etiketten zorgvuldig om er zeker van te zijn dat je de juiste soort alcohol koopt.

5. Glutenvrij: Houd rekening met eventuele dieetbeperkingen. Glutenvrije alcohol bestaat, houd hier eventueel rekening mee. Ook als je tincturen maakt die ook door anderen worden gebruikt.

Het is belangrijk om te beseffen dat alcohol een krachtig is. Neem dit in ogenschouw en behandel met voorzichtigheid. Ga verantwoord om met alcohol.

Tinctuur gebruiken

Na het zelf maken van een tinctuur zijn er verschillende manieren waarop je het kunt gebruiken. Vanzelfsprekend zou je ze niet zelf maken als je niet wist waar je ze voor zou gaan gebruiken. Even zo goed, ook voor de beginner, enkele algemene richtlijnen op een rij...

Niet helemaal wat je als eerste verwacht, maar wel zo belangrijk: Etikettering en opslag, Zorg er namelijk altijd voor dat je de tinctuur duidelijk etiketteert met de naam van het kruid, de datum van bereiding en eventuele andere relevante informatie zoals gebruikte hoeveelheid kruid / alcohol, type alcohol, bewaarperiode, etc.. Bewaar de tinctuur op een koele, donkere plaats, uit de buurt van direct zonlicht en warmte. Een kelder is ideaal.

Ok, dan nu de richtlijnen.

1. Inwendig gebruik: Tincturen kunnen intern worden ingenomen voor hun therapeutische voordelen. Meestal worden ze verdund in water, sap of (koude) kruidenthee. De dosering varieert afhankelijk van het kruid en het gewenste effect. Raadpleeg een natuurgeneeskundige, herborist, apotheker of (huis)arts voor specifieke doseringsinstructies.

2. Uitwendig gebruik: Tincturen kunnen ook uitwendig worden toegepast op de huid. Ze kunnen worden gebruikt voor het maken van kompressen, wrijfmiddelen, zalven of toegevoegd worden aan badwater. Het is belangrijk om de tinctuur eerst op een klein stukje huid te testen om te controleren op eventuele allergische reacties.

3. Aanpassing en verdunning: Tincturen kunnen worden aangepast en verdund naar behoefte. Als de tinctuur te sterk is, kun je deze verdunnen met water of een dragerolie. Als de tinctuur te zwak is, kun je de dosering verhogen door meerdere druppels in te nemen.