Onderhoud van gietijzeren theepotten

Hartstikke mooi. Heb je een gietijzeren theepot gekocht ontstaat er roest. Verdikke zeg! En dat terwijl de verkoper nog zo zei: “Deze theepot heb je voor de rest van je leven!”.

En dat is ook zo, gietijzer is enorm sterk. Van gietijzer werden vroeger zelfs bruggen en vuurtorens gemaakt. Voor theepotten is het dan ook zeer geschikt. En het valt ook in de smaak, gezien hun enorme populariteit.

Gietijzer is echter ook gevoelig. Gietijzeren theepotten zijn een prachtige manier om thee te zetten, maar het is enorm belangrijk te weten hoe je ze goed gebruikt en verzorgt. Door de eigenschappen van gietijzer is (juist!) onderhoud zeer belangrijk. Alleen met goede verzorging van de gietijzeren theepot gaan deze echt een leven lang mee.

Met de juiste zorg en onderhoud zal je theepot een leven lang heerlijke thee blijven schenken. Een uitstekend geschenk bovendien om generaties lang als erfstuk door te geven. Hier zijn enkele tips en trucs om ervoor te zorgen dat jij en je theepot jarenlang samen thee kunnen zetten.

Een gietijzeren theepot schoonmaken

Gietijzeren theepotten zijn gevoeliger dan theepotten van andere materialen. Dit heeft natuurlijk met het materiaal te maken. Het is toch enigszins kwetsbaar. Gelukkig hebben wij er verstand van en hebben we het hier op een rijtje gezet wat je het beste kunt doen.

Laten we beginnen om te zeggen dat wij alleen gietijzeren potten aanbieden die aan de binnenzijde van de theepot(buik) een beschermende emaillaag hebben. De emaillaag helpt om roestvorming te voorkomen. De rest van de theepot is, tenzij anders aangegeven, niet voorzien van een emaillaag. Juist hier gaat een groot gedeelte van je aandacht naartoe tijdens het schoonmaken van de theepot en correct onderhoud.

Maak er een gewoonte van om je gietijzeren theepot direct na gebruik, met de hand af te wassen. Vermijd altijd de vaatwasser. Gooi ‘m dan liever direct weg! Vaatwassers hebben namelijk niet de zorg die mensenhanden kunnen geven.

Jouw skills zijn dan ook essentieel om elk oppervlak schoon en vochtvrij te krijgen. De volgende stappen komen van pas bij het schoonmaken van jouw gietijzeren theepot. Dit doen we nadat we elke keer de theepot hebben gebruikt. Het liefst ook direct nadat je klaar bent met de theepot.

1) Allereerst zorg je er voor dat de theepot volledig leeg is voordat je de theepot gaat schoonmaken. Gun je theepot ook even de tijd om af te koelen. Volledig af te koelen. Alleen zo kan het metaal terug naar zijn oorspronkelijke vorm en kan het gemakkelijk worden gewassen.

2) Spoel de theepot na gebruik met wat lauw water na. Gebruik geen afwasmiddel of andere reinigingsmiddelen. Absoluut essentieel om geen detergenten of zelfs chemische middelen te gebruiken! Je mag de theepot wel afwassen met de hand of een schone (!) afwasborstel.

Zet gietijzeren theepotten nooit in de vaatwasser.

3) Als je klaar bent met spoelen, veeg je de theepot af met een zachte, schone doek. Zorg ervoor dat je elk deel droogmaakt. Begin om de binnenkant van de theepot schoon en droog te maken.

4) Daarna droog je de buitenkant van de theepot. Ga zo voorzichtig mogelijk te werk, werk van de bovenzijde naar de onderkant. Zorg ervoor dat er geen spatje water achterblijft op het oppervlak van de theepot. Dit helpt roestvorming voorkomen.

Vooral plekken rond de theepotmond (de raakvlakken met het deksel), tuit en bij het hendel zijn gevoelig. Besteed extra aandacht aan deze plekken tijdens het schoon- en droogmaken.

5) Zet de gietijzeren theepot omgekeerd ergens neer zodat luchtcirculatie kan helpen bij het nadrogen. Als het goed is staat de theepot(mond) hierdoor iets scheef (anders kan er geen lucht bijkomen).

In het kort ga je dus als volgt te werk:

• Laat je theepot na elk gebruik volledig afkoelen voordat je deze gaat schoonmaken
• Heet water is meestal voldoende om theeresten weg te spoelen. Spoel dan ook de theepot na met lauw water. Jij gaat geen schoonmaakmiddelen gebruiken
• Gebruik een zachte doek om hardnekkige vlekken weg te vegen
• Maak de theepot volledig droog. Besteed extra aandacht rond de theepotmond (de raakvlakken met het deksel en het filter), tuit en bij het hendel zijn gevoelig. Besteed extra aandacht aan deze plekken tijdens het schoon- en droogmaken

Omdat gietijzer – en de emaillaag – zo enorm gevoelig zijn, wordt er al snel te ruw gewerkt of middelen gebruikt die echt uit den boze zijn. Laat een gietijzeren theepot nou net wat extra tips nodig te hebben om deze in top conditie te houden.

Gebruik bijvoorbeeld nooit ruwe middelen zoals staalsponsen, schuursponsen, etc. om de theepot schoon te maken. Je wilt namelijk geen krassen. Krassen hebben namelijk een vervelende eigenschap. Het kan leiden tot een breuk in de emailbinnenlaag. Als de binnencoating bloot komt te liggen, dreigt roestvorming en uiteindelijk dus beschadiging van de theepot.

Doe de gietijzeren theepot niet in een magnetron en zet deze niet op het fornuis. Voor beide toepassingen is het materiaal niet geschikt.

Vermijd dat de theepot in de buurt komt van bijvoorbeeld zout. Als je het hebt over corrosie… vermijd corrosieve middelen die je in elke keuken aantreft. Vet heeft ook de neiging onaantrekkelijke vlekken op de theepot achter te laten. Niet bewaren dus naast het fornuis.

Laat water of de nog natte theebladeren NOOIT lang in de theepot achter. Niet alleen kan dit vlekken geven, het kan ook leiden tot het dof worden van de emaillaag en uiteindelijk zelfs tot het breken van de beschermlaag.

Deze ruimhartige tips nog een keer kort op een rij:

• Gebruik geen ruwe schoonmaaktools zoals staaldraad of een schuurspons. Dit leidt tot krassen en dus roest.
• Doe de theepot nooit in een magnetron, zet deze niet op het fornuis en nooit in de vaatwasser. Het materiaal is hier niet voor geschikt.
• Vermijd vet, zout en andere corrosieve middelen.
• Laat water of de nog natte theebladeren NOOIT lang in de theepot achter. Schoonmaken direct na gebruik is echt het beste.

Hoe gebruik je een gietijzeren theepot?

Nu we het onderhoudsaspect van je gietijzeren theepot hebben aangepakt, laten we samen eens kijken hoe we de pot goed kunnen gebruiken en onderhouden. Het belangrijkste gebruik van de theepot is natuurlijk het zetten van thee.

Gebruik een gietijzeren theepot dan ook niet voor directe verhitting. Eigenlijk gebruik je ´m niet anders dan elk andere type theepot.

Correct gebruik is het beste uit te schrijven door te focussen wat de gebruiker doet vóórdat de thee er in gaat en nádat de thee is gedronken.

Voor het 1e gebruik

Bij het eerste gebruik is de theepot (gefeliciteerd met je nieuwe aankoop!) natuurlijk net nieuw. De gietijzeren theepot heeft een lange weg ondergaan om van de fabrieken in China naar Nederland te komen. Dit betekent dat er wat stof in kan zitten. Dit wil je natuurlijk niet in je thee!

Spoel daarom de theepot goed uit met warm water zonder gebruik te maken van reinigingsmiddelen of andere detergenten.

Wrijf hierbij met je hand onder de rand aan de binnenzijde van de theepot. Eventuele verfschilfers die fabrieksaf niet goed hebben gehecht op het email, verwijder je hiermee en kunnen hierna geen last meer veroorzaken.

Net zoals we al hebben aangestipt, droog (de buitenzijde) goed af na het uitspoelen. Als de (buitenkant) theepot goed droog is, zijn we klaar om thee te zetten.

Dus, voor de eerste keer in gebruik:

• Bij ingebruikname van je nieuwe theepot spoel je je theepot eerst goed uit. Zo verwijderen we stof en andere onwenselijkheden.
• Wrijf met je hand onder de rand aan de binnenzijde van de theepot. Zo halen we eventuele verfschilfers weg.
• Droog de buitenzijde goed af.
• We zijn klaar om de eerste keer thee te zetten!

Als laatste tip – en voor sommigen gaat dit wat ver – raden we aan om bij de eerste keer ingebruikname met de gietijzeren theepot een keer proef te zetten. Om de theepot op smaak te brengen, doe je wat kokend water samen met wat theeblaadjes in de theepot en schenk je de thee na het zetten uit. Dit hoef je natuurlijk niet op te drinken.

Voor gebruik (normaal)

Voordat je thee zet in een gietijzeren theepot, raden we aan altijd de theepot eerst voor te verwarmen. Gietijzer geleidt warmte namelijk als geen ander materiaal en houdt hitte dan ook goed vast.

Andersom geldt dit ook. Zou je de theepot niet voorverwarmen dan gaat bij het opschenken van heet water zoveel warmte (tot wel 15 °C!) verloren dat de theeblaadjes nooit op de juiste temperatuur kunnen trekken. Dat zou zonde zijn!

Gebruikelijk is om de theepot voor te verwarmen door heet water in de theepot te gieten en dit enkele ogenblikken te laten staan.

We kunnen de theepot ook op een andere manier voorverwarmen. Bijvoorbeeld gebruik van een theepotverwarmer of theelicht in combinatie met een waxinelichtje.

De combinatie is ook mogelijk. Dit is hoe wij het zelf doen. We verwarmen de theepot voor met heet water – zo spoelen we ‘m namelijk toch nog een keer extra na – en zetten tijdens het trekken de theepot alvast op een theelicht zodat de warmte zo optimaal behouden blijft.

Dus, voor gebruik:

• Giet wat heet water, niet noodzakelijk kokend water, half in de gietijzeren theepot. Dek de bovenkant af met het deksel. De warmte houdt de pot warm.
• Vervolgens kook je water voor de daadwerkelijke thee. Dit water gaan we gebruiken om thee mee te zetten. Als het water kookt, giet je de gietijzeren theepot leeg.

Houdt de theepot ook tijdens het voorverwarmen zo droog mogelijk. Mors je dan ook met het hete water, dep dit zo spoedig mogelijk droog.

Verdere tips…

• Houdt de theepot ook tijdens het voorverwarmen zo droog mogelijk. Mors je dan ook met het hete water, dep dit dan zo spoedig mogelijk droog.
• Let op: onze gietijzeren theepotten zijn niet geschikt voor directe verhitting. Plaats een gietijzeren theepot dan ook nooit direct op het fornuis.

We gaan verder met theezetten.

• Plaats het bijgeleverde RVS theefilter in de theepot.
• Doe wat theeblaadjes in de gietijzeren theepot en giet het kokende water bij de theeblaadjes.
• Dek de theepot af met het deksel en laat de theeblaadjes de juiste zettijd trekken.
• Als het trekken klaar is, kun je het aftreksel in theekopjes gieten.

Na gebruik

Inmiddels zou de boodschap over gekomen moeten zijn. Gietijzeren theepotten vergen een beetje extra onderhoud. Laat je dit echter vooral niet afschrikken. Zorg er gewoon voor dat je hem meteen schoonmaakt als je klaar bent met theedrinken. Zo simpel is het.

We beginnen voor de nazorg altijd eerst de theepot goed na te spoelen met lauw of warm water. Dit doen we nadat we elke keer de theepot hebben gebruikt. Het liefst ook direct nadat je klaar bent met de theepot. Laat natte theebladeren of gezette thee niet in de theepot staan.

We wassen de theepot alleen met de hand. Zet gietijzeren theepotten nooit in de vaatwasser. Volg de theepot schoonmaakinstructies hierboven.

Vermijd dus, net als bij theepotten van klei, het gebruik van detergenten of zeep. Alleen lauw of warm water dus. Na het uitspoelen drogen we de theepot met een droge vaatdoek.

Als je klaar bent met spoelen, veeg je de theepot af met een zachte, schone doek. Zorg ervoor dat je elk deel droogmaakt. Vooral plekken rond de theepotmond (de raakvlakken met het deksel), tuit en bij het hendel zijn gevoelig. Besteed extra aandacht aan deze plekken tijdens het drogen.

Om de theepot uitermate droog te krijgen, keer deze dan om op zijn kop – bijvoorbeeld op een handdoekje – zodat de theepot volledig kan nadrogen. Zet de theepot een beetje op een hoek zodat luchtcirculatie ook de binnenzijde van de theepot kan bereiken.

Vanwege het gewicht, het robuuste materiaal en de hitte van de theepot, adviseren wij het gebruik van een onderzetter/theelichthouder om tafellinnen en tafeloppervlak te beschermen.

Dus, na gebruik:

• Laat je de theepot na elk gebruik volledig afkoelen voordat je deze schoonmaakt
• Heet water is meestal voldoende om theeresten weg te spoelen
• Tijdens het schoonmaken gebruik je geen zeep of schoonmaakmiddelen
• Gebruik een zachte doek om hardnekkige vlekken weg te vegen
• Veeg de binnen- en buitenkant droog met een schone doek. Besteed extra aandacht aan gevoelige plekken.
• Draai de theepot om zodat lucht helpt bij nadrogen. Dit doen we zonder theefilter en deksel
• Vermijd contact met zout en vet
• NIET in de vaatwasser doen
• Laat geen water of thee voor langere tijd in de pot staan
• Spoel en reinig grondig met warm water
• Reinig het theefilter met of zonder zeepwater.

Theepigment

Hoewel je gietijzeren theepotten kunt gebruiken om elke soort thee te zetten die je wilt, worden ze vaak gebruikt om Japanse groene thee te zetten, zoals Sencha en Gyokuro.

Bij gebruik kunnen na verloop van tijd bruine vlekken ontstaan op de binnenzijde van de theepot. Op het email ontstaat nooit roest. Dit zijn zogenaamde theepigment die zich vasthechten op de emaillaag van de theepot.

Vooral bij vruchtenthee ontstaat dit al snel, want ze zijn hier talrijker aanwezig. Ook deze theepigmenten zijn met warm water en een doek of zachte spons gemakkelijk weg te wrijven (zonder dus het gebruik van reinigingsmiddelen!).

Nu we het er toch over hebben, doe dit maar met een enkele regelmaat. Vruchtentheeën bevatten soms agressieve zuren die zich willen inwerken op de emaillaag.

Bewaren van een gietijzeren theepot

Bewaar de pot altijd op een koele, droge plaats. Op kamertemperatuur bewaren is aanbevolen wanneer de theepot niet wordt gebruikt.

Roest op de theepot

Als de theepot roest – alhoewel erg onwaarschijnlijk bij goed onderhoud - dan hoef je je alsnog eigenlijk geen zorgen te maken. De roest van de theepot is namelijk niet giftig en volkomen veilig. Het is misschien interessant om te weten dat veel Japanse theekenners eigenlijk de voorkeur geven aan de smaak van thee uit een geroeste ijzeren theepot.

Zoals al aangegeven kent een gietijzeren theepot een aantal zeer kwetsbare plekken, in het bijzonder voor roestvorming.

Zo is de binnenrand van de theepot daar een van. De binnenrand van de theepot, onder het deksel – waar het theefilter op rust – is een gevoelige plek voor roest. Andere zijn rond de tuit (zowel het eindstuk als de naad tussen theepot en tuit) en rond aanhechting van de hendels.

Ondanks dus dat dit echt niet erg is, kunnen we ons voorstellen dat je dit stoort. Volg dan de volgende stappen:

• Indien roest zich voordoet kun je de roest met een zachte doek verwijderen
• Daarna de plek met een keuken- of olijfolie inwrijven.
• Om de olie echt in te bakken doe je de theepot een uurtje in de oven op 100 °C.

Als de emaillelaag gebarsten is of afbladdert, gebruik dan de theepot niet meer.

Waarom een gietijzeren theepot?

De voornaamste reden voor de keuze van een gietijzeren theepot is het behoud van warmte. Het materiaal dat ze zo uniek maakt, is het soort ijzer dat wordt gebruikt. Het zorgt voor een uitstekende thermische isolatie, essentieel is voor het zetten van goede thee.

De warmteverdeling maakt hem identiek aan een thermoskan, omdat de thee langere tijd op een constante temperatuur houdt.

Veel mensen genieten ook van de duurzaamheid van dit materiaal. Het versplintert niet zoals glas of klei. Gietijzeren theepotten voegt geen ijzer toe aan het water. Ze nemen geen voedingsstoffen op of bouwen die niet op bij gebruik.

Gietijzeren theepotten: een theepot of een ketel?

Regelmatig krijgen we de indruk dat mensen op zoek zijn naar een authentieke gietijzeren theepot die direct op het vuur kan. Kun je dan ook jouw gietijzeren theepot gebruiken op het fornuis? Dat hangt ervan af. De meeste Westerse gietijzeren potten hebben een emaillaag aan de binnenkant, en kunnen ook gekleurde verf of andere coatings aan de buitenkant hebben. In zo’n geval is het raadzaam deze niet direct te verhitten.

De verwarring in aanzien van een gietijzeren theepot die wel / niet direct op een hittebron kan, is begrijpelijk. Gietijzeren theepotten zijn namelijk geïnspireerd op en gemodelleerd naar de zogenaamde tetsubin. Dit zijn ketels die traditioneel worden gebruikt om water te verwarmen voor de Japanse theeceremonie.

Tetsubin worden gebruikt om water te koken, maar nooit om thee te zetten.

Het verschil tussen beide is zoals gezegd goed zelf te zien. Een echte tetsubin heeft namelijk nooit een emaillaag aan de binnenzijde. Al onze gietijzeren theepotten zijn juist hier wél van voorzien. Om de simpele reden dat het roestvorming tegengaat. Kortom,

• Als je theepot bekleed is met email kan hij NIET worden gebruikt op een warmtebron die heter is dan een waxinelichtje. Hogere temperaturen kan de emailcoating beschadigen of zelfs de pot zelf doen barsten.

Als je een traditionele tetsubin van zuiver gietijzer gebruikt, zonder email, verf of andere coatings, dan kun je dat type theepot of eigenlijk theeketel wel op het fornuis zetten en direct verhitten.

Gietijzeren potten vs. Japanse tetsubin: wat is het verschil?

In Japan werden gietijzeren tetsubin traditioneel gebruikt om water te verwarmen voor het zetten van thee of matcha. Deze ketels werden ontworpen om te worden verwarmd boven een open- of gesloten hittebron zoals aan houtkachel.

Geprezen om hun duurzaamheid en esthetiek, beïnvloeden traditionele tetsubin ook de kwaliteit van het water waarmee thee wordt gezet. Water gezet in een tetsubin resulteert in een zachter, zoeter kopje dankzij de sporen van ijzer. Deze potten werden voor het eerst populair in Japan in de jaren 1700, en worden nog steeds vaak gebruikt.

Westerse gietijzeren theepotten zijn geïnspireerd op de traditionele Japanse tetsubin en worden vaak zelfs met dezelfde naam aangeduid. Er zijn echter een paar belangrijke verschillen tussen de twee soorten.

Hoewel Westerse gietijzeren theepotten ook van gietijzer zijn gemaakt, zijn ze meestal ook voorzien van een emaillaag binnenin de pot, die roestvorming helpt voorkomen. Vanwege deze coating zijn deze gietijzeren potten niet geschikt om op het fornuis te verwarmen.

In plaats daarvan moet je water verwarmen met behulp van een fluitketel of elektrische waterkoker, en vervolgens de gietijzeren pot gebruiken om thee mee te zetten. Westerse gietijzeren potten hebben wel veel van dezelfde voordelen als een tetsubin, zoals warmtebehoud en duurzaamheid. Ze zijn er ook vaak in unieke vormen, maten en kleuren.