Behandelen van roest op een gietijzeren theepot
Voordelen van een gietijzeren theepot is dat ze extreem duurzaam zijn (kunnen generaties lang meegaan) en ze hebben een uitstekend vermogen om warmte vast te houden.
Een nadeel is de kans op roest, zeker bij een Tetsubin (waarover later meer). Roest is te voorkomen en zeker ook te genezen. Door met liefde je gietijzeren theepot te verzorgen, voorkom je roest en je alleen nog verzekerd van de voordelen.
Het gebruik en onderhoud van gietijzeren theepotten komt nogal nauw. In dit artikel doen we alles uit de doeken over de juiste zorg en onderhoud van je gietijzeren theepot.
Wist je dit niet of heb je een tweedehandsje gekocht een oude tetsubin die wat schoonmaakwerk nodig heeft, wees niet getreurd. Gaan we samen oplossen.
In dit artikel gaan we samen roestvorming behandelen en doen we een aantal handige schoonmaaktips uit de doeken waardoor je generaties lang verzekerd ben van je theepot.
Stap 1?
We gaan eerst even kijken wat je precies hebt!
Gietijzeren theepotten: een theepot of een ketel?
Niet elke gietijzeren theepot is gelijk, zeker niet in Europa. We noemen ze in het Westen namelijk inwisselbaar tetsubin, terwijl een echte tetsubin alleen geschikt is om water mee te koken. Kan ook boven open vuur gebruikt worden, zoals kolen, hout, gas… alles. Een tetsubin is te herkennen aan het ontbreken van een emaillaag (aan de binnenzijde). Zeer belangrijk.
Bij een gietijzeren theepot met een emaillaag spreken we over een tetsukyusu. En deze zijn alleen geschikt als theepot. Om thee in te laten trekken dus.
Gietijzeren potten met een emaillaag aan de binnenkant – bovendien zijn deze meestal ook geverfd aan de buitenkant – kunnen zeker niet direct verhit worden.
Tetsubin worden gebruikt om water te koken, maar nooit om thee te zetten. Gietijzer heeft de eigenschap te roesten wanneer onbehandeld. Vandaar dat een tetsukyusu voorzien is van een emaillaag aan de binnenzijde. Het gaat roestvorming tegen, maar kan niet tegen hitte.
Als je een traditionele tetsubin van zuiver gietijzer gebruikt, zonder emaillaag, verf of andere coatings, dan kun je dat type theepot - of eigenlijk theeketel - wel op het fornuis zetten en direct verhitten.
Nu we dat onderscheid hebben gemaakt en jij nu weet wat je hebt, kunnen we door naar de volgende stap. De instructies lezen bij het type gietijzeren theepot / ketel die je hebt.
Instructies: theepot met emaillaag (Tetsukyusu)
Als de theepot roest – alhoewel erg onwaarschijnlijk bij goed onderhoud - dan hoef je je alsnog eigenlijk geen zorgen te maken. De roest van de theepot is namelijk niet giftig en volkomen veilig.
Het grootste gedeelte van de tetsukyusu is voorzien van een emaillaag. Dit beschermt het ijzer van het water. Hier kan geen roest ontstaan zolang de emaillaag intact is.
We richten ons dan ook niet op de binnenzijde van de tetsukyusu.
Gevoelige plekken voor roest
Ondanks de emaillaag aan de binnenzijde, kent een gietijzeren theepot tetsukyusu toch een aantal kwetsbare plekken voor roestvorming.
Zo is de binnenrand van de theepot daar een van. De binnenrand van de theepot, daar waar de theepot en de deksel elkaar raken – en waar het theefilter op rust – is een gevoelige plek voor roest.
Andere gevoelige plekken zijn rond de tuit (zowel het eindstuk als de naad tussen theepot en tuit) en rond de aanhechting van de hendels.
Behandelen van roest
Het behandelen van roest bij een tetsukyusu is gelijk, waar de roestvorming ook optreed. Volg dan de volgende stappen:
- Indien roest zich voordoet kun je de roest met een zachte doek verwijderen
- Daarna de plek met keuken- of olijfolie inwrijven.
- Om de olie echt in te bakken doe je de theepot een uurtje in de oven op 100 °C.
- Als de emaillaag gebarsten is of afbladdert, gebruik dan de theepot niet meer.
Instructies: Theeketel zonder emaillaag (Tetsubin)
Als je je tetsubin regelmatig gebruikt, is er zeer weinig onderhoud nodig. Alleen al het koken van het water vormt een beschermende barrière tegen roest. Dat zit zo.
De binnenkant van tetsubin wordt tijdens elk kookmoment voorzien van een klein laagje mineralenafzet. Deze afzet van mineralen - voornamelijk calcium - maakt de binnenzijde van de tetsubin beter en beter bestand tegen roest. Als de afzet in de tetsubin eenmaal goed groeit, zie je een witte laag verschijnen. Dit betekent dat je op de goede weg bent!
Onderhoud echter is altijd goed. Hoe je dat het beste doet, ontdek je in dit artikel: gebruik en onderhoud van gietijzeren theepotten.
Tijdens dit proces echter kan de tetsubin ook roestvlekken of zelfs roodachtig water krijgen. Dit is een natuurlijk proces om het beste uit het ijzerwerk naar boven te halen. Dit is het meest waarschijnlijk.
Minder waarschijnlijk maar zeker ook mogelijk, is dat er echte roestplekken zijn ontstaan. Hardnekkige roestplekken. Skip dan het volgende gedeelte en begin een stap verderop.
Het is misschien interessant om te weten dat veel Japanse theekenners eigenlijk de voorkeur geven aan de smaak van thee uit een (licht) geroeste gietijzeren tetsubin. Naar mate de theepot namelijk ouder wordt, zou door de afzet van calcium het water lekkerder smaken.
Behandelen van roest (roestvlekken)
Roest komt altijd voor, ook als wij een nieuwe tetsubin gebruiken. Het is in beginsel geen bijzonder probleem en zeker geen reden tot zorg, zolang de roest maar niet voldoende aanwezig is waardoor het water rood kleurt.
- Doe tetsubin vol met heet water en breng aan de kook.
Vul de tetsubin met water tot 2 cm onder de rand. Breng aan de kook. Doe het deksel niet op de tetsubin.
- Voeg bij kookpunt groene thee toe en laat 30 minuten koken
Nu de tetsubin volledig gevuld is met kokend water, voeg je 50 gram groene thee toe. Ook nu niet het deksel toevoegen. We doen de thee los in de tetsubin. Je kunt het ook in een katoenen hopzakje doen.
In Japan is sencha veel voorhanden, dus dat zou prima moeten zijn. Bitterdere thee is eigenlijk beter. Een goedkope groene thee heeft dan ook de voorkeur. Belangrijkst is de hoeveelheid tannines in de thee. Tussen de tannines en het ijzer ontstaat namelijk de chemische reactie waar we naar op zoek zijn.
Breng opnieuw aan de kook en laat minstens 30 minuten lichtjes doorkoken. Zonder het deksel.
- Laat de tetsubin met de thee en het water, 24 uur staan
Zet het vuur uit en doe het deksel op de tetsubin zodat er zoveel mogelijk hitte behouden blijft. Laat 24 uur staan. Als het goed is, is het aftreksel in de tetsubin donkerbruin tot zwart van kleur. Wanneer het nog te veel op thee lijkt heeft de ijzer onvoldoende gereageerd op de tannines in de thee.
Als het te licht is, laat je het nogmaals 24 uur staan. Moet donker van kleur zijn. Tussen spinazie groen en pu erh thee in. Bruin-donker groene kleur. Dit geldt bij een groene thee. Kies je een andere thee dan is de kleur hoogstwaarschijnlijk van zichzelf donkerder.
Het aftreksel is zeer voedzaam. Niet zomaar weggooien dus. Zeer goed voor de planten en de tuin of moestuin!
- Tetsubin leeg maken
Giet de tetsubin leeg en schep de theebladeren er uit. Spoel de tetsubin na met schoon water. De roestplekken zouden nu weg moeten zijn.
Behandelen van roest (hardnekkig)
Bij hardnekkige roest spreken we haast over een restauratie. En dat met tranen in de ogen. Zo zonde! Dat gezegd hebbende, je kunt ‘m natuurlijk gekregen hebben en je wilt ‘m in oude glorie herstellen. Bon…
Helaas is niet alles te herstellen. Het verwijderen van roest kan bijvoorbeeld met water, azijn, zuiveringszout en citroensap. We hebben hier echter onvoldoende ervaring om je hier goed bij te kunnen helpen. Neem in zo’n geval wel contact met ons op. Ook al komt de tetsubin niet bij ons vandaan. Samen zoeken en komen we tot een oplossing!
Alle blogartikelen